Streszczenie
Z uwagi na plan zabudowy działki przy ulicy Wałowej 40, na jej terenie, w latach 2016-2017 zostały przeprowadzone prace archeologiczne. Na losy obszaru badań duży wpływ miało jego historyczne usytuowanie na styku trzech stref: Osieka, Starego Miasta i Młodego Miasta. W średniowieczu, w tym miejscu zlokalizowano należącą do umocnień fosę, natomiast w XVII wieku wzniesiono nowożytne fortyfikacje frontu północnego. Poszerzenie strefy wchodzącej w skład pierścienia umocnień wiązało się z zasypaniem średniowiecznej fosy. Do tego celu wykorzystano prawdopodobnie śmieci pochodzące z terenu Gdańska. Fortyfikacje przestały pełnić swoją rolę i zostały rozebrane w latach 90-tych XIX wieku. W przypadku badanego obszaru parcele wykorzystano następnie na zabudowę koszarową. Została ona zniszczona w 1945, a teren do momentu badań nie był zagospodarowany.
Artykuł stanowi opracowanie 31 zabytków używanych podczas przygotowania oraz konsumpcji posiłków, pozyskanych ze stanowiska przy ulicy Wałowej 40 w Gdańsku. W pracy podjęto próbę uzupełnienia bibliografii prezentującej nowożytne zabytki kuchenne i te związane z kulturą stołu. Pośród wymienionych w artykule obiektów można wskazać 15 łyżek, 13 noży, w tym jeden tworzący komplet z widelcem, drugi dwuzębny widelec oraz cynowy kufel. Noże to kategoria zabytków przedstawiana w literaturze przedmiotu jako osobna grupa, w obrębie której podejmowane były próby klasyfikacji funkcjonalnej. W omówieniu materiałów z ulicy Wałowej 40, podział oparty na pierwotnym zastosowaniu zabytków stanowił pierwsze kryterium, które ograniczyło opracowanie do 12 noży stołowych oraz jednego kuchennego. Przedmiotem analizy była forma i zdobienie zabytków oraz kwestia znaków wytwórców. Szczególną uwagę zwrócono na komplet sztućców złożony z noża oraz dwuzębnego widelca i kolejny widelec tego typu. Przedmioty te mogły być wykorzystywane do nakładania potraw z półmisków. Drugą grupę artefaktów tworzyły łyżki, pośród których znalazło się 12 sztućców oraz jeden zabytek kuchenny. Również w przypadku tej kategorii została przybliżona morfologia, zdobienie oraz sygnatury. Niektóre z artefaktów tej grupy można było połączyć z lokalnymi warsztatami lub nawet ze znanym z nazwiska gdańskim wytwórcą, partaczem Peterem Dralandem. Znalezisko wyjątkowe, podnoszące walory wystawiennicze zbioru to cynowy kufel. Autorce znane są zaledwie trzy cynowe elementy zastawy stołowej, takie jak: konwie (jedna hanzeatycka) i solniczka odkryte podczas wykopalisk prowadzonych na terenie Gdańska. Zabytki z tego metalu, z uwagi na powiązane z nimi aspekty finansowe i społeczne, takie jak: duże zainteresowanie nabywców, kwestie jakości i walki cechu z partaczami, stanowiły również punkt wyjścia do szerszej refleksji nad gdańskim konwisarstwem.
Omawiane artefakty pozyskano z kontekstu datowanego na okres od 2 połowy XVI po XVIII wiek. Dominującą liczbę zabytków (23) odsłonięto w obrębie XVIII-wiecznej studni. Chronologię przedmiotów ustalono jednak w większości przypadków na XVII stulecie (19). Metrykę pozostałych określono na XVI i XVII wiek (10). Sporadycznie obiekty wydatowano na okres XV-XVI (1) czy XVIII stulecia (1).
Badania nad wykonanym z metalu wyposażeniem kuchni i stołów gdańskich doby nowożytnej wymagają dalszej analizy bazującej na liczniejszym zespole zabytków. Postulować należy opracowanie większej liczby artefaktów pozyskanych podczas wykopalisk, a obecnie znanych wyłącznie z inwentarzy muzealnych. Trzeba podkreślić, że miarą wagi problematyki kuchni i kultury stołu jest zarówno duży potencjał badawczy, ale też znaczne możliwości na zagospodarowanie tego tematu na potrzeby archeologicznych działań edukacyjnych oraz popularyzatorskich.
Cały tekst artykułu dostępny pod adresem https://czasopisma.uni.lodz.pl/archaeo/article/view/7359